هنگامی که ماگما به صورت گدازه در سطح زمین فوران می کند، می تواند انواع مختلفی از آتشفشان را بسته به موارد زیر تشکیل دهد:
- لزجت یا چسبندگی ماگما
- مقدار گاز موجود در ماگما
- ترکیب ماگما
- نحوه رسیدن ماگما به سطح
بر اساس ماهیت فوران آنها و نوع گدازه ای که آزاد می کنند، چندین نوع وجود دارد:
- آتشفشان سپری ( Shield volcano )
- آتشفشان های مرکب/آتشفشانی (Composite/stratovolcanoes)
- آتشفشان های مخروط خاکستر (Cinder cone volcanoes)
- آتشفشان های گنبد گدازه (Lava dome volcanoes)
کارشناسان همچنین می گویند که دو نوع کلی آتشفشان وجود دارد: آتشفشان های طبقه ای (آتشفشان های مخروط مرکب) و آتشفشان های سپری – و بسیاری از ویژگی های مختلف آتشفشانی که می توانند از ماگمای فوران شده تشکیل شوند مانند مخروط های خاکستر یا گنبدهای گدازه.
بر اساس دفعات فوران آنها، آتشفشان ها می توانند از چند نوع باشند:
- آتشفشان های فعال
- آتشفشان های خفته
- آتشفشان های خاموش
در داخل آتشفشان ها، ماگمای داغ بالا می رود زیرا چگالی کمتری نسبت به سنگ های اطراف دارد و به دلیل گازهای محبوس در آن است.
ویژگی‌های انواع مختلف آتشفشان‌ها:
آتشفشان‌های سپری (Shield Volcanoes):
- عظیم و با شیب ملایم
- تقریبا به طور انحصاری گدازه فوران می‌کنند و شامل برخی از بزرگترین آتشفشان‌های جهان هستند.
- فوران‌ها انفجاری نیستند؛ گدازه از دهانه مرکزی یا گروهی از دهانه‌ها بیرون می‌ریزد و مسافت زیادی را طی می‌کند و شکلی گنبدی شبیه سپر جنگجو می‌سازد.
- آنها می‌توانند تا ۹۰۰۰ متر از پایه ارتفاع داشته باشند.
- نوع گدازه: گدازه بازالتی با لزجت کم و بسیار روان.
- نمونه‌ها: آتشفشان‌های جزیره هاوایی، از جمله Mauna Loa و Mauna Kea، بزرگترین آتشفشان‌های فعال جهان، که بیش از ۹ کیلومتر از کف دریا ارتفاع دارند.
آتشفشان‌های مرکب (Stratovolcanoes):
- همچنین به عنوان آتشفشان‌های مخروطی مرکب شناخته می‌شوند، از آتشفشان‌های سپری مخروطی‌تر بوده و شامل برخی از باشکوه‌ترین کوه‌های جهان هستند.
- آنها کوه‌های مخروطی بلندی هستند که از لایه‌های متناوب جریان گدازه تشکیل شده‌اند، که نام آتشفشان مرکب را توجیه می‌کند.
- آنها می‌توانند خوشه‌ای از دهانه‌ها داشته باشند و گدازه از دیواره‌ها شکسته شود یا از شکاف‌های کناره‌های کوه بیرون بیاید.
- فوران‌ها بسیار انفجاری و خطرناک هستند. فشار در محفظه ماگما با حل شدن گازها تحت گرما و فشار شدید در داخل ماگما ایجاد می‌شود. هنگامی که ماگما به دهانه‌ها می‌رسد، فشار آزاد می‌شود و گازها به طور خشونت‌آمیزی منفجر می‌شوند. ارتفاع آنها می‌تواند تا ۱۰۰ تا ۳۵۰۰ متر باشد.
- نوع گدازه: گدازه ریولیت بسیار لزج که قبل از اینکه مسافت زیادی را طی کند، سفت می‌شود (با محتوای بالای سیلیس و محتوای کم آهن و منیزیم).
- نمونه‌ها: کوه فوجی در ژاپن، کوتوپاکسی در اکوادور، کوه وزو در ایتالیا، کوه پیناتوبو و مایون در فیلیپین، Volcan de Colima در مکزیک، Eyjafjallajokull در ایسلند، Popocatepetl در مکزیک، آتشفشان آرنال در کاستاریکا.
آتش فشان کاتاپوکسی اکوادور
آتشفشان‌های مخروط سیندر (Cinder Cone Volcanoes):
- شکل مخروطی مشخصی دارند.
- آنها زمانی تشکیل می شوند که پوکه آتشفشانی، تکه های گدازه جامد شده با ترکیب بازالتی، از یک تک دهانه خارج شوند.
- این نوع آتشفشان‌ها فوران‌های انفجاری دارند که ناشی از انبساط سریع گاز و فرار از گدازه مذابی است که مانند فواره بیرون می‌آید. گدازه به سرعت سرد شده و به صورت پوکه‌هایی در می‌آید که در اطراف دهانه جمع شده و مخروطی شکل را تشکیل می‌دهند و در قله دهانه‌ای بر جای می‌گذارند. ارتفاع این آتشفشان‌ها می‌تواند تا ۱۰۰ تا ۴۰۰ متر باشد.
- نوع گدازه: گدازه بازالتی با لزجت کم و بسیار روان (غنی از آهن و منیزیم و تهی از سیلیس).
- نمونه‌ها: Cerro Negro در نیکاراگوئه (آمریکای مرکزی) و Parícutin در مکزیک، جوان‌ترین آتشفشان روی زمین که برای اولین بار در سال ۱۹۴۳ فوران کرد.
آتش فشان CERRO_NEGRO
گنبدهای گدازه (Lava Domes):
- تپه‌های نسبتا کوچک و گردی هستند که به دلیل لزجت بالای گدازه برای روان شدن، روی دهانه‌ها و اطراف آنها انباشته می‌شوند. با بیرون آمدن گدازه، سطح بیرونی آن خنک شده و سفت می‌شود، سپس خرد می‌شود و تکه‌های سست را به پایین سرازیر می‌کند. گنبدهای گدازه در داخل دهانه یا کناره‌های آتشفشان‌های مرکب بزرگ یافت می‌شوند. ارتفاع آنها به اندازه آتشفشان‌های مرکبی بستگی دارد که در اطراف آنها ظاهر می‌شوند.
- نوع گدازه: گدازه ریولیت بسیار لزج و کم‌روان.
- نمونه‌ها: گنبد گدازه کوه Merapi در اندونزی، آتشفشان Soufrière Hills در جزیره مونتسرات در دریای کارائیب.
آتش فشان مونت مراپی
همچنین تقسیم بندی دیگری بر اساس فراوانی آتش فشان ها وجود دارد که به قرار زیر است:
آتشفشان‌های فعال (Active Volcanoes):
- آتشفشان‌هایی که در 10,000 سال گذشته فوران کرده‌اند و انتظار می‌رود دوباره در هر زمانی فوران کنند.
- نمونه‌ها: کوه اتنا در ایتالیا و مونا لوا در هاوایی.
آتشفشان‌های خفته (Dormant Volcanoes):
- آتشفشان‌هایی که در 10,000 سال گذشته فوران نکرده‌اند، اما پس از غیرفعال بودن برای مدت طولانی احتمال فوران مجدد دارند.
- نمونه‌ها: کوه کلیمانجارو در آفریقا و کوه فوجی در ژاپن.
آتشفشان‌های خاموش (Extinct Volcanoes):
- آتشفشان‌هایی که در گذشته فعال بوده‌اند، اما در 10,000 سال گذشته فوران نکرده‌اند و احتمال فوران در حال حاضر یا آینده وجود ندارد.
- نمونه‌ها: کوه کنیا در آفریقا و کوه آکونکاگوا در آمریکای جنوبی.
همیشه فکر می‌کردم که آتشفشان‌ها فقط یک نوع دارند، اما حالا فهمیدم که چندین نوع مختلف وجود دارند که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. لطفاً در آینده درباره خطرات و فواید آتشفشان‌ها برای بشر هم بنویسید.
همیشه فکر می‌کردم که همه آتشفشان‌ها شبیه به هم هستند، اما حالا فهمیدم که هر کدام ویژگی‌های منحصر به فردی دارند. توضیحات شما خیلی دقیق و کامل بود. لطفاً در مقالات بعدی درباره نحوه تشکیل آتشفشان‌ها و تاثیر آنها بر محیط زیست هم بنویسید.